ความรู้เรื่องหน้าที่รับผิดชอบ กำนันผู้ใหญ่บ้าน

การปรับบทบาทกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน
กำนัน หลายคนเคยเปรยในเชิงน้อยใจ ว่านับวันความสำคัญและศักดิ์ศรีของคนเป็นกำนัน ผู้ใหญ่บ้านจะหมดลง
เรื่องนี้ผมว่ามองได้หลายแง่หลายมุม หากดูในมุมมองเกี่ยวกับอำนาจของกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ในส่วนที่เกี่ยวกับการบริหารราชการส่วนท้องถิ่น การเข้าไปเป็นตัวแทนอยู่ในสุขาภิบาลแบบเดิม นั้นก็คงเป็นความจริง เนื่องจากมีการยกฐานสุขาภิบาล 980 แห่ง ขึ้นเป็นเทศบาลตำบล เรื่องเหล่านี้เกิดจากสถานการณ์ทางการเมืองการปกครองที่เปลี่ยนแปลงไปสังคมมีความสลับซับซ้อนมากขึ้น จึงส่งผลกระทบโดยตรงต่อบทบาทอำนาจหน้าที่ และสถานะของกำนันผู้ใหญ่บ้านด้วย
พ.ร.บ.เปลี่ยนแปลงฐานสุขาภิบาลเป็นเทศบาล พ.ศ. 2542 มาตรา 13 กำหนดให้กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ฯลฯ มีอำนาจหน้าที่ในเขตเทศบาลที่ตั้งขึ้น ยังอยู่ต่อไปจนกว่าจะพ้นจากตำแหน่ง หรือครบวาระ แต่ไม่เกิน 5 ปี และมิให้ใช้กฎหมายว่าด้วยลักษณะปกครองท้องถิ่น ในส่วนที่บัญญัติถึงการแต่งตั้ง กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ฯลฯ ในเขตเทศบาล
ดังนั้น จึงทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงต้องยุบเลิกตำแหน่ง ดังนี้ คือ
กำนัน จะถูกยกเลิก 1,169 คน คงเหลือจำนวน 6,152 คน
ผู้ใหญ่บ้าน จะถูกยกเลิก 5,218 คน คงเหลือจำนวน 65,648 คน
ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน จะถูกยกเลิก 12,304 คน คงเหลือจำนวน 186,152 คน
แพทย์ประจำตำบล จะถูกยกเลิก 1,026 คน คงเหลือจำนวน 6,295 คน
สารวัตรกำนัน จะถูกยกเลิก 2,003 คน คงเหลือจำนวน 12,639 คน
นั่นหมายความว่า ภายใน 5 ปี นับจากปี 2542 ที่ พ.ร.บ. ดังกล่าว มีผลบังคับใช้ จะทำให้ตำแหน่งกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ฯลฯ ในเขตเทศบาลตำบล 980 แห่ง ถูกยกเลิก 21, 720 คน และคงเหลือจำนวน 277,114 คน
ในข้อเท็จจริง พ.ร.บ. เปลี่ยนแปลงฐานะสุขาภิบาลเป็นเทศบาล พ.ศ. 2542 มิได้ยกเลิกตำบล หมู่บ้านที่จัดตั้งขึ้นตาม พ.ร.บ. ลักษณะปกครองท้องถิ่น พระพุทธศักราช 2457 ดังนั้นตำบล หมู่บ้าน จึงยังคงเป็นส่วนหนึ่งของการปกครองส่วนภูมิภาค กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ยังเป็นผู้ช่วยเหลือนายอำเภอในการกำกับดูแลการบริหารราชการส่วนท้องที่
แต่เทศบาลตำบลที่ยกฐานะมาจากสุขาภิบาลส่วนใหญ่ยังมีคงสภาพเป็นชนบทอยู่ การคมนาคมไม่สะดวก ราษฎรยังต้องการให้มีกำนัน ผู้ใหญ่ ยังเป็นผู้ช่วยเหลืออำเภอในการกำกับดูแลการบริหารราชการส่วนท้องที่
แต่เทศบาลตำบลที่ยกฐานมาจากสุขาภิบาลส่วนใหญ่ยังคงมีสภาพเป็นชนบทอยู่ การคมนาคมไม่สะดวก ราษฎรยังต้องการให้มีกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ฯลฯ เพื่อคอยดูและให้ความช่วยเหลือในด้านต่าง ๆ ทั้งในด้านการให้บริการด้านการทะเบียนราษฎร การไกล่เกลี่ยประนีประนอมข้อพิพาท การอำนวยความยุติธรรมแก่ประชาชน การประสานงานระหว่างส่วนราชการ ภาคเอกชน กับประชาชนในพื้นที่ การรักษาความสงบเรียบร้อย ฯลฯ ซึ่งเป็นการปฏิบัติหน้าที่นอกเหนือภารกิจของเทศบาล
บทบาทที่สำคัญยิ่งของกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน คือ การเป็นผู้ประสานงานร่วมมือระหว่างราชการต่าง ๆ ที่ตั้งอยู่บนที่ว่าการอำเภอกับราษฎรในตำบล หมู่บ้าน ไม่ว่าในเรื่องของการเกณฑ์ทหาร หรือการช่วยเหลือในการแจ้งครอบครัวลูกบ้าน เรื่องเด็กต้องเข้าเรียนตามเกณฑ์ เป็นต้น
กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน นั้นมีความจำเป็นที่จะต้องปรับตัวให้เข้ากับยุคสมัย มีหลายเรือ่งที่บางครั้งก็จำเป็นจะต้องฝืนทนแต่บทบาทที่ยังคงเหลืออยู่นั้น ไม่ใช่ว่าจะลดน้อยถอยลงไป บทบาทที่ลดไปนั้นเป็นเพียงในส่วนท้องถิ่นในบางเรื่อง แต่บทบาทในเรื่องอื่น ๆ นั้นยังอยู่ครบ
การที่ อบต. เกิดขึ้นมานั้นเป็นกระแสของเศรษฐกิจ สังคม ที่มีความจำเป็น กำนัน ผู้ใหญ่บ้านหลายคนอาจจะเห็นว่า อบต. ได้ก้าวเข้ามามีบทบาทเกินหน้าเกินตา สามารถสนองความต้องการที่เป็นรูปธรรมได้มากกว่าตัวของกำนัน ผู้ใหญ่บ้านเอง
จะเห็นได้ว่า การเลือกตั้งสมาชิกสภา อบต. หลายครั้งที่ผ่านมา และที่กำลังจะมีการเลือกตั้งในวันที่ 10 มิ.ย. นี้ กำนันผู้ใหญ่บ้านได้ลงสมัครรับเลือกตั้งหลายคน โดยให้เหตุผลว่าเมื่อเข้าไปอยู่ใน อบต. สามารถสนองความต้องการและช่วยเหลือประชาชนได้ง่ายกว่า เนื่องจาก อบต. มีงบประมาณเป็นของตนเอง
ไม่อยากเห็นกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ที่ยังอยู่ในทุกวันนี้ มองแต่งบประมาณว่าจะเป็นสิ่งที่ช่วยเหลือประชาชนได้ เพราะพี่น้องประชาชนในพื้นที่ชนบทต่างจังหวัดนั้น เมื่อมีเรื่องเดือดร้อนสารพัดทุกข์ สุขดิบ ปัญหาครอบครัว ปัญหาสุขภาพปัญหาที่ดินทำกิน ปัญหาอุทกภัย ปัญหาความยากจน คนแรกที่พี่น้องประชาชนนึกถึงคงไม่พ้นกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน คำพูด คำแนะนำของกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน สร้างความอบอุ่นใจได้ดีกว่างบประมาณเสียอีก
บทบาทของกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ในอนาคตข้างหน้า จึงเป็นเรื่องที่จะต้องใช้เวลาในการปรับความรู้ ความเข้าใจของตัว กำนัน ผู้ใหญ่บ้านเป็นสำคัญ บทบาทจะชัดแจ้งอย่างไร ต่อไปจะยังมี กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน อยู่ในประเทศไทยหรือไม่ ก็ขึ้นอยู่กับการทำงานของท่านเหล่านั้น ที่จะเข้าไปนั่งอยู่ในใจของประชาชนได้หรือไม่
หรือท่านได้สร้างความผูกพัน ความไว้เนื้อเชื่อใจแก่พี่น้องประชาชนได้มากน้อยแค่ไหน
อ้างอิง: สิงห์ คลองหลอด,2543. “การปรับบทบาทกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน” ใน สยามรัฐสัปดาห์วิจารณ์.47,1(4-10 มิ.ย.),43.